Thái Lan Vươn Lên Dẫn Đầu Xuất Khẩu Sầu Riêng Sang Trung Quốc: Việt Nam Cần Làm Gì Để Không Bị Bỏ Lại?

Nhờ vào việc thực hiện bộ tiêu chí “4 không” và tăng cường kiểm soát chất lượng, Thái Lan đã nhanh chóng vượt lên trước trong cuộc đua xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Trong khi đó, Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu của thị trường này.

Tình hình xuất khẩu sầu riêng giữa Việt Nam và Thái Lan

Từ đầu năm 2023, Trung Quốc đã siết chặt quy định kiểm tra đối với các lô hàng sầu riêng nhập khẩu, chuyển từ việc kiểm tra ngẫu nhiên 10-20% sang kiểm tra 100% lô hàng. Điều này đã tạo ra thách thức lớn cho các nhà xuất khẩu trong khu vực. Tuy nhiên, Thái Lan đã nhanh chóng thích nghi với những thay đổi này và được Trung Quốc thông qua lô hàng sầu riêng thông quan 24/7.

Trong bốn tháng đầu năm, Việt Nam chỉ xuất khẩu khoảng 35.000 tấn sầu riêng sang Trung Quốc, thu về khoảng 120-130 triệu USD. Trong khi đó, Thái Lan đã xuất khẩu tới 71.000 tấn sầu riêng, đạt kim ngạch 287 triệu USD, gấp đôi cả về sản lượng lẫn giá trị so với Việt Nam.

Theo Cục Xúc tiến Thương mại Quốc tế Thái Lan, vào cuối tháng 4 vừa qua, lần đầu tiên 6 container sầu riêng của Thái Lan (tổng trọng lượng 96 tấn, trị giá 4,2 triệu NDT) đã được vận chuyển qua Việt Nam để thông quan tại cửa khẩu Long Bang (Quảng Tây, Trung Quốc).

Chiến lược mở rộng thị trường của Thái Lan

Cửa khẩu Long Bang, nằm đối diện với cửa khẩu Trùng Khánh (Cao Bằng, Việt Nam), đã trở thành một điểm nóng cho việc thông quan nông sản. Theo đó, cửa khẩu này đã thiết lập làn xanh riêng, kéo dài giờ làm việc và bố trí nhân lực túc trực 24/7, nhằm giúp hàng hóa Thái Lan được thông quan nhanh chóng. Long Bang là một trong năm cửa khẩu lớn của Quảng Tây, chuyên nhập khẩu nông sản và đã ký nghị định đơn giản hóa kiểm dịch trái cây với Thái Lan từ năm 2021.

Thành công này của Thái Lan đến từ việc họ chủ động ứng phó với các tiêu chuẩn mới của Trung Quốc liên quan đến dư lượng Cadimi và Basic Yellow 2 (chất vàng O), các chất có khả năng gây nguy hiểm cho sức khỏe con người. Ngay từ tháng 1, Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã tổ chức họp khẩn và ban hành bộ tiêu chí “4 không”: không sử dụng sầu riêng non, không có sâu bệnh, không giả mạo và không sử dụng phẩm màu cùng chất cấm.

Ngoài ra, tất cả các nhà máy đóng gói của Thái Lan cũng đã được kiểm tra và khử trùng, đặc biệt chú trọng đến việc rà soát chất vàng O. Những cơ sở nào vi phạm sẽ bị rút giấy phép ngay lập tức. Ngoài ra, gần 300 phòng kiểm định địa phương đã đóng vai trò như các “nhà môi giới” kỹ thuật, trực tiếp đến các vườn để xác nhận chất lượng sầu riêng trước khi được phép bán cho thương lái.

Sự hỗ trợ từ chính phủ và ngoại giao

Để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho xuất khẩu nông sản, kể cả sầu riêng, Bộ trưởng Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan, bà Narumon Pinyosinwat, đã tháp tùng Thủ tướng nước này sang thăm Trung Quốc vào tháng 2. Đây được xem như một bước đi ngoại giao quan trọng nhằm thúc đẩy mở cửa cho nông sản Thái Lan.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết rằng mỗi ngày Thái Lan có khoảng 500 container sầu riêng, tương đương 10.000 tấn, thông qua cửa khẩu Trung Quốc với tỷ lệ lô hàng bị trả về rất thấp. Ngược lại, sầu riêng Việt Nam thường gặp khó khăn do việc gom hàng từ nhiều vườn khác nhau, dẫn đến khó kiểm soát dư lượng hóa chất đồng đều.

“Thái Lan kiểm soát rất sát sao từ vườn đến kho, nên Trung Quốc yên tâm và mở luồng xanh. Còn Việt Nam chỉ truy xuất đến cơ sở đóng gói thì chưa đủ,” ông Nguyên chia sẻ.

Việt Nam cần làm gì để cạnh tranh?

Trước tình hình này, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy đã yêu cầu các đơn vị thuộc bộ phối hợp chặt chẽ với Hải quan Trung Quốc để tháo gỡ các rào cản kỹ thuật đang cản trở hoạt động xuất khẩu. Ông nhấn mạnh sự cần thiết trong việc cấp mã số vùng trồng, phê duyệt cơ sở đóng gói và các phòng thí nghiệm phục vụ xuất khẩu.

Một quy trình kiểm dịch thực vật riêng cho sầu riêng cũng sẽ được ban hành nhằm đánh giá lại khả năng xuất khẩu trong năm 2025 và điều chỉnh kế hoạch phù hợp hơn với thực tiễn. Bên cạnh đó, bộ cũng đặt mục tiêu hoàn thiện pháp luật liên quan đến xuất khẩu nông sản, có quy định rõ hơn về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, kiểm nghiệm và giám định.

Bộ trưởng đề xuất cần phải chuẩn hóa quy trình kỹ thuật từ sản xuất đến xuất khẩu, tái cơ cấu ngành sầu riêng theo hướng bền vững và phát triển sản phẩm chế biến sâu như sầu riêng đông lạnh nhằm tăng giá trị và giảm phụ thuộc vào thị trường tươi.

Để hiện thực hóa những định hướng này, Bộ đang triển khai các nhiệm vụ trọng tâm như xây dựng thông tư hướng dẫn cấp mã số vùng trồng và thiết lập chương trình kiểm soát chất lượng cho sầu riêng xuất khẩu.

Tóm lại

Trong cuộc đua xuất khẩu sầu riêng, Thái Lan đã khẳng định vị thế của mình nhờ vào việc áp dụng các tiêu chuẩn chất lượng cao và sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ. Việt Nam cần cải thiện quy trình kiểm soát chất lượng và nâng cao khả năng cạnh tranh nếu không muốn mất thị phần vào tay Thái Lan.