Việt Nam Nỗ Lực Khôi Phục Thị Trường Xuất Khẩu Sầu Riêng Sang Trung Quốc

Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc khôi phục thị trường xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, khi mà sau giai đoạn bùng nổ, mặt hàng này đang gặp phải hàng loạt rào cản nghiêm trọng. Từ gian lận mã số vùng trồng đến tiêu chuẩn kiểm nghiệm siết chặt và cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia như Thái Lan, Philippines, và ngay cả sầu riêng nội địa của Trung Quốc, bài toán giữ thị phần và phát triển bền vững trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Xuất Khẩu Sầu Riêng Giảm Mạnh

Trong bốn tháng đầu năm 2023, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam chỉ đạt 130 triệu USD, giảm tới 74% so với cùng kỳ năm trước. Nguyên nhân chính là do Trung Quốc – thị trường tiêu thụ lớn nhất của sầu riêng Việt Nam – đã giảm lượng hàng nhập khẩu. Năm ngoái, nhiều doanh nghiệp tại Đăk Lăk và Tiền Giang từng xuất khẩu hàng nghìn container sang thị trường tỷ dân này, nhưng hiện nay, họ vẫn chưa thể xuất khẩu bất kỳ lô hàng nào, mặc dù kênh chính ngạch vẫn mở cửa.

Ông Nguyễn Văn Thành, một thương lái miền Tây, cho biết rằng năm nay ông không thu mua hàng để xuất khẩu vì chất lượng sản phẩm không đồng đều và các vườn còn manh mún, khó đạt tiêu chuẩn kiểm nghiệm. Trước đây, thương lái thường gom hàng từ nhiều nguồn khác nhau rồi để doanh nghiệp chọn lọc, không chú trọng đến quy trình hay giấy tờ. Việc kiểm định chất lượng từ gốc như hiện nay trở nên khó khăn hơn rất nhiều.

Doanh Nghiệp Gặp Khó Khăn Trong Cung Cấp

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đình Tùng, CEO của Vina T&T, cho biết từ đầu tháng 5, công ty của ông chỉ xuất được 1-2 container mỗi tuần do nguồn cung đạt chuẩn rất hạn chế. Dù đã đầu tư vào việc kiểm tra Cadimi tại vườn và cơ sở đóng gói, số hộ liên kết vẫn quá ít, không đủ sản lượng để xuất khẩu. Ông Tùng nhấn mạnh rằng Nhà nước cần hỗ trợ quản lý phân bón và hóa chất ngay từ đầu vụ, vì đây là yếu tố then chốt để xây dựng chuỗi cung ứng đạt chuẩn.

Ý Kiến Chuyên Gia Về Giải Pháp

Đồng quan điểm với ông Tùng, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả, đã đề xuất lập các phòng xét nghiệm mini cho chất cấm tại các vùng trồng, theo mô hình của Thái Lan. Các phòng xét nghiệm này nên được xã hội hóa để nhà vườn có thể tự đi kiểm định và nhận chứng nhận đạt chuẩn. Những nhà vườn đạt yêu cầu sẽ được thương lái và doanh nghiệp thu mua; sản phẩm sẽ được kiểm định lại tại phòng xét nghiệm được Trung Quốc công nhận. Ông Nguyên cũng nhấn mạnh rằng hành vi gian dối sẽ bị xử lý nghiêm để nâng cao uy tín cho nông sản Việt Nam.

“Kiểm soát tốt từ gốc sẽ giúp quá trình đàm phán về kiểm dịch và thông quan với Trung Quốc diễn ra thuận lợi hơn,” ông Nguyên cho biết thêm.

Kiểm Soát Chất Lượng Là Yếu Tố Quyết Định

Ông Bùi Xuân Hoàng Henry (Henry Bùi), Tổng giám đốc Trung tâm kiểm định Hoàn Vũ, trung tâm đã được Trung Quốc công nhận, cho rằng tình trạng Cadimi trong sầu riêng chủ yếu do lạm dụng phân bón, chứ không phải do đặc điểm tự nhiên của đất. Bởi vậy, ngoài việc kiểm mẫu, cần phải ngăn chặn từ đầu nguồn bằng cách kiểm soát chặt chẽ phân bón lậu, phân loại đất theo mức ô nhiễm, và đưa ra khuyến cáo phù hợp cho nhà vườn.

Đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng cho biết cơ quan này đã triển khai nghiên cứu và đánh giá tình hình, phối hợp với địa phương để xây dựng giải pháp ngắn và dài hạn. Trong thời gian tới, Cục sẽ ưu tiên cải tạo đất nhằm giảm khả năng hấp thu Cadimi, bao gồm nâng pH bằng vôi hoặc chất cải tạo phù hợp, sử dụng chất kết tủa hoặc hấp thụ kim loại nặng, và trồng cây hấp thu Cadimi như biện pháp sinh học tạm thời.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý cũng khuyến khích người dân trồng cây ngắn ngày có sinh khối cao để phục hồi đất, hạn chế canh tác chính thức trong giai đoạn nhạy cảm. Về lâu dài, việc thay đổi thói quen sử dụng phân bón chưa hợp lý và tăng cường tập huấn kỹ thuật cho nông dân cũng là điều cần thiết.

Kinh Nghiệm Quốc Tế Và Áp Dụng Tại Việt Nam

Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa, một chuyên gia nông nghiệp, đang thử nghiệm xử lý đất nhiễm Cadimi tại các địa phương như Cai Lậy, Đăk Song, Gia Nghĩa. Nhóm của ông sử dụng các chất hấp thụ Cadimi và kiểm soát quy trình canh tác. Kết quả kiểm tra sẽ là căn cứ để chứng minh khả năng làm sạch đất và đáp ứng tiêu chuẩn của Trung Quốc.

Ngoài Cadimi, ông Henry Bùi cũng cảnh báo về rủi ro từ chất vàng O – một phẩm màu công nghiệp dùng để làm đẹp vỏ trái. Dù không ảnh hưởng đến phần thịt của trái cây, chất này có thể lan qua không khí và gây nhiễm cả kho hàng. Nếu bị phát hiện, nhà máy đóng gói sẽ phải khử trùng toàn bộ cơ sở, thậm chí phải xây dựng nhà máy mới nếu không xử lý triệt để.

Cơ Hội Cho Sầu Riêng Việt Nam

Với năng lực xử lý hàng trăm mẫu mỗi ngày, ông Bùi cho biết Trung tâm Hoàn Vũ hoàn toàn có thể hỗ trợ doanh nghiệp kiểm soát chất lượng ngay từ đầu vụ. “Nếu các doanh nghiệp và trung tâm kiểm nghiệm đồng hành cùng nông dân, chúng ta sẽ giúp sầu riêng vượt qua những khó khăn hiện tại trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt,” ông nhấn mạnh.

Tiến sĩ Hà Phúc Mịch, Chủ tịch Hiệp hội Nông nghiệp Hữu cơ, chia sẻ kinh nghiệm từ chuyến thăm Thái Lan cách đây 10 năm. Ông cho rằng chính phủ Thái Lan đã thực hiện quy hoạch bài bản từ khâu phân vùng trồng, kiểm tra đất, đến việc thiết lập khung pháp lý và chế tài nghiêm minh. Đây là bài học cần được áp dụng tại Việt Nam không chỉ với sầu riêng mà còn với nhiều cây trồng chủ lực khác.

Theo các chuyên gia, nếu Việt Nam hành động nhanh chóng và quyết liệt, Trung Quốc có thể mở “làn xanh”, kéo dài giờ làm và bố trí nhân lực 24/7, từ đó giúp hàng Việt Nam rút ngắn thời gian thông quan giống như Thái Lan. Đặc biệt, sầu riêng Việt Nam rất phù hợp với khẩu vị của người tiêu dùng Trung Quốc, nhất là dòng Ri6 và Monthong. Với vị trí địa lý gần gũi, nguồn cung linh hoạt và chi phí vận chuyển thấp, giá bán của sầu riêng Việt Nam có khả năng cạnh tranh mạnh trong khu vực. Trung Quốc tin tưởng rằng nếu Việt Nam kiểm soát tốt vùng trồng và chất lượng, nước này có thể duy trì nguồn cung lớn trong một thời gian dài.

Tóm lại

Việt Nam đang cần những biện pháp mạnh mẽ và hiệu quả để phục hồi và phát triển thị trường xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, nhằm tận dụng những lợi thế cạnh tranh vốn có của sản phẩm này.